Historia udomowienia kota (Felis catus) – od neolitu po współczesność

Koty domowe to dziś jedne z najpopularniejszych zwierząt towarzyszących człowiekowi. Choć często mówi się, że zostały udomowione w starożytnym Egipcie, badania naukowe pokazują, że ich historia jest znacznie starsza i bardziej złożona. Poniżej przedstawiamy uporządkowaną chronologicznie opowieść o udomowieniu kota, jego ewolucji oraz największe mity związane z tym procesem.

Początki – koty stepowe i rewolucja neolityczna

Kot domowy (Felis catus) pochodzi od afrykańskiego kota stepowego (Felis silvestris lybica), jednego z podgatunków kota dzikiego. Badania genetyczne (Driscoll i in., 2007) wskazują, że wszystkie współczesne koty mają wspólne korzenie w populacjach żyjących na Bliskim Wschodzie.

Proces udomowienia rozpoczął się około 10–12 tys. lat temu w czasach tzw. rewolucji neolitycznej. Osiadły tryb życia, rozwój rolnictwa i magazynowanie zbóż przyciągały gryzonie, a te stały się naturalnym źródłem pożywienia dla kotów stepowych. Człowiek tolerował ich obecność, a koty korzystały z nowej niszy ekologicznej. Był to proces samoudomowienia, czyli naturalnego zbliżenia się gatunku do ludzi, a nie narzuconego udomowienia, jak w przypadku psów.

Najstarsze dowody archeologiczne

Jednym z najwcześniejszych świadectw bliskiej relacji człowieka z kotem jest pochówek odkryty na Cyprze, datowany na około 7500 r. p.n.e.. Znaleziono tam szkielet człowieka i kota złożonego obok siebie, co wskazuje, że koty były już wtedy zwierzętami cenionymi i związanymi z życiem społecznym ludzi.

Kot w starożytnym Egipcie

Choć nie tam rozpoczęło się udomowienie, to właśnie w Egipcie koty osiągnęły szczególną pozycję. Około 2000 r. p.n.e.były nie tylko praktycznymi łowcami, ale także zwierzętami o wysokim statusie religijnym.

Bogini Bastet, patronka płodności i opieki nad domem, przedstawiana była z głową kota.
Koty mumifikowano i chowano w specjalnych nekropoliach.
Zabicie kota było przestępstwem zagrożonym karą śmierci.

Jednocześnie Egipcjanie wykorzystywali koty w praktyce – chroniły spichlerze i były zabierane na statki jako strażnicy żywności. Dzięki temu zaczęły się rozprzestrzeniać po świecie.

Koty w Grecji, Rzymie i średniowiecznej Europie

W Grecji i Rzymie koty pełniły przede wszystkim funkcję strażników spichlerzy. Choć początkowo preferowano fretki jako pogromców gryzoni, z czasem koty zyskały popularność.

W średniowiecznej Europie ich wizerunek stał się ambiwalentny. Z jednej strony koty były potrzebne w gospodarstwach, z drugiej – kojarzono je z czarami i demonologią. Szczególnie czarne koty uznawano za towarzyszy czarownic. Mimo to nigdy nie zniknęły całkowicie z domów i miast – ich rola w zwalczaniu gryzoni była zbyt cenna.

Koty w kulturze Azji

W Azji koty miały pozytywną symbolikę. W Chinach uważano je za strażników zbiorów i obrońców przed złymi duchami. W Japonii przypisywano im zdolność przynoszenia szczęścia, co utrwaliło się w postaci znanej figurki maneki-neko, czyli „zapraszającego kota”.

Od epoki nowożytnej do współczesności

W XVIII wieku koty zaczęły być postrzegane jako zwierzęta towarzyszące, a nie tylko użytkowe. XIX wiek przyniósł pierwsze wystawy i początek hodowli rasowych. To wtedy powstały odmiany o charakterystycznym wyglądzie – koty długowłose, bezwłose czy brachycefaliczne.

Dziś koty są jednymi z najpopularniejszych zwierząt domowych na świecie. W Europie ich populacja sięga 129 milionów, podczas gdy psów jest około 106 milionów – kotów jest więc o około 21% więcej. Najwięcej kotów mieszka w USA (74–90 mln), Chinach (53 mln) i Rosji (23 mln). W krajach takich jak Rosja, Japonia, Szwajcaria czy Turcja koty przewyższają liczebnie psy.

Jakie cechy przetrwały, a jakie się zmieniły?

Zachowane od przodków:

silny instynkt łowiecki,
terytorializm,
aktywność o zmierzchu i świcie,
komunikacja niewerbalna (postawa ciała, ruchy uszu, ogona).

Zmiany związane z udomowieniem:

większa tolerancja wobec człowieka i innych kotów,
rozwój miauczenia jako formy komunikacji z człowiekiem,
duże zróżnicowanie wyglądu w wyniku hodowli,
większa zależność od człowieka w przypadku ras hodowlanych.

Największe mity dotyczące historii kota

„Koty zostały udomowione w Egipcie” – w rzeczywistości proces rozpoczął się kilka tysięcy lat wcześniej w Żyznym Półksiężycu.
„Kot całkowicie podporządkował się człowiekowi” – kot jest gatunkiem częściowo udomowionym i zachował dużą niezależność.
„Egipcjanie czcili wszystkie koty jak bogów” – wiele kotów hodowano specjalnie do rytuałów i składano w ofierze.
„W średniowieczu masowo tępiono koty” – lokalne prześladowania istniały, ale koty były wciąż obecne w gospodarstwach.
„Miauczenie to język między kotami” – dorosłe koty używają miauczenia głównie w komunikacji z człowiekiem.

Podsumowanie

Historia kota domowego to opowieść o ewolucji, samoudomowieniu i zmiennym statusie kulturowym. Od dzikiego łowcy na Bliskim Wschodzie, przez boskiego opiekuna Egiptu, zwierzę podejrzane w średniowieczu, aż po dzisiejszego towarzysza życia – kot zachował niezależny charakter, a jednocześnie dostosował się do świata człowieka. To właśnie połączenie drapieżnej natury i bliskości sprawia, że koty do dziś fascynują i pozostają jednymi z najbardziej wyjątkowych zwierząt domowych na świecie.